Akşehir Ticaret Borsası

 Karekodlu çek uygulamasına geçilmesiyle, çek kullanıcıları için 15 Haziran 2015 tarihi itibariyle yeni bir döneme adım atıldı. İç piyasaya şeff afl ık getirmesi arzu edilen bu yeni uygulama ile karşılıksız çek sayısının azaltılması ve çek sahtekarlığının önüne geçilmesi de hedefleniyor. 

Türkiye Bankalar Birliği, Kredi Kayıt Bürosu (KKB) ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) işbirliği ile hayata geçirilen bu sistem, temel olarak çek hamillerinin, ellerindeki çeklerin keşidecileri hakkında bilgi edinmelerini sağlıyor.

Uygulamada sistem nasıl işleyecek?

Çekler, tedavül kolaylığı sebebiyle sık el değiştirdiğinden, nihai hamilleri çoğu zaman çekin keşidecisi hakkında bilgi sahibi olamamaktadır. Böylece, çek hamili keşidecisinin kredibilitesi, elindeki çekin sahte olup olmadığı veya karşılıksız çıkıp çıkmayacağı hakkında önden bilgi edinememektedir. 

Karekodlu çek, genel olarak, keşidecinin adı, soyadı, banka detayları ve şubesi, keşidecinin hesap numarası ve çek numarasını gösterecek şekilde, bankalarca basılmış olan çek türüdür. Karekodlu çek sisteminin uygulamada başarıya ulaşmasının esaslı bir teknik alt yapı gerektirdiği aşikardır. Karekodlu çek sisteminin yürütülebilmesi için gereken alt yapı KKB tarafından geliştirilmiştir.(1) Elbette, bu sistemin uygulamada efektif bir şekilde kullanılması, bankaların işbirliğini ve iç sistemlerini bu sisteme entegre etmelerini gerektirmektedir. Ülkemizde bu entegrasyon sürecini tamamlayan ilk banka Şeker Bank olmuştur. (2) 

KKB tarafından kurulan ve karekodlu çek uygulamasına olanak sağlayan teknik alt yapı, Findeks adlı dijital platform eşliğinde kullanılacaktır. Findeks, KKB ve muhtelif bankaların işbirliği ile kurulmuş, kullanıcılarına finansal durum ve itibar/kedilbilite sorgulama, bankalar ve diğer finansal kurumları nezdinde ki kredi borç ve limitlerini, kredi notunu takip etme olanağı sağlayan dijital bir platformdur. 15 Haziran 2015 tarihi itibariyle de karekodlu çek sistemini kullanıma sunmuştur. (3) 

Findeks uygulamasını akıllı telefonlarına yükleyip, Findeks’e üye olan kullanıcılar, hamili bulundukları çek üzerindeki karekodu tarayarak, çekin gerçek olup olmadığı, çek keşidecisinin daha önceki tarihlerde keşide ettiği çeklerin karşılığının ödenme durumu gibi bilgilere erişebileceklerdir. 

Çek hamillerinin, karekod vasıtasıyla çek özet raporunu inceleyebilmelerine ilişkin rıza, keşideciler tarafından her bir çek yaprağına ilişkin olarak bankadan karekodlu çekin alınması aşamasında verilmiş olacaktır. Bir başka deyişle, keşidecilerden, karekodlu çeke ilişkin özet raporu incelemek için çek hamili tarafından ayrıca bir rıza alınması gerekmeyecektir. 

Özet çek raporu neleri içermektedir? 

Findeks üzerinden karekodlu çek ile erişilen özet çek raporu, keşideci tarafından düzenlenen ilk ve son çekin tarihlerini, ibrazında ödenen, ciro edilmiş ve halen ödenmemiş veya ciro edilmiş ve bedeli sonradan ödenmiş çeklerin yüzde bazında sayısını ve tutarını içermektedir. (4) Çek hamili, bu raporu inceleyerek ayrıca ilgili çeke ilişkin bir tahrifat yapılıp yapılmadığını da anlayabilecektir. 

Findeks uygulaması ile erişilebilen bu rapor, karşılıksız çekler için 2009, keşideci tarafından karşılığı ödenen çekler içinse 2007 yılından itibaren elde edilebilen verilere dayanacaktır. Rapora dayanak sağlayan bu veriler, Findeks tarafından ilgili Türk bankalarından temin edildiğinden, bilgiler bakımından herhangi bir uyuşmazlık halinde, kayıtların düzeltilmesi talebiyle keşidecilerin ilgili banka/bankalar ile doğrudan temas etmesi beklenmektedir. (5) 

Karekodlu çek kullanımı zorunlu mudur? 

Her ne kadar karekodlu çek uygulaması, inovatif niteliği itibariyle ticari hayata büyük rahatlık getirecekse de kullanımı zorunlu değildir. Tacirler arzu ederlerse karekodlu çekin faydalarından yararlanabilecekleri gibi, kendi tercihlerine ve elbette alacaklılarının taleplerine bağlı olarak, ticari işlemlerinde normal çek kullanımına da yer verebileceklerdir. 

İstikbaldeki beklenti ise tacirlerin büyük çoğunluğunun, karekodlu çeklerin sıradan çeklere nazaran daha güvenilir olması sebebiyle, alacaklıların talebi ile karekodlu çek kullanımına yönelmek zorunda kalacakları yönündedir. 

Beklentiler... 

Yeni getirilen karekodlu çek sistemi, ticari uygulamaya şeff afl ık getirmeyi, çek sahteciliği olaylarının tespitinde kolaylık sağlamayı ve hatta mümkün olan ölçüde engellemeyi amaçlamaktadır. 

Pek tabii, karekodlu çekler, keşidecilerinin çekin karşılığını ödeyeceğini veya ilgili çekin karşılıksız çıkmamasını garanti etmemekte ve yalnızca keşidecilerin ödeme alışkanlıkları ile ilgili çekin geçerliliği hakkında indikatif veri sağlamaktadır. 

Karekodlu çekler, 15 Haziran 2015 tarihi itibari ile kullanılabilir hale gelmiş olmasına rağmen, uygulamada yaygınlaşmasının, bankalar ve tacirler nezdinde tamamlanması gereken entegrasyon süreci sebebiyle belli bir zaman alması beklenmektedir. İç piyasada 2015 yılı Ocak-Mayıs döneminde bankalara sunulan çeklerin miktarı bir önceki senenin aynı dönemine göre %11 yükselerek 247 milyar Türk Lirası'na ulaştığı(6) ve karşılıksız çeklerin sayısının 2015 yılı Ocak-Mayıs döneminde, 2014 yılının aynı dönemine göre %12 yükseldiği( 7) göz önüne alındığında, çeklerle ilgili risk azaltıcı ve yenilikçi her yöntem büyük önem arz etmektedir. 

Uygulamanın henüz yeni olması sebebiyle, karekodlu çeklerin pratikte ne kadar kullanıldığını belirleyecek istatiksel bir çalışma henüz bulunmuyor. Öte yandan, karşılıksız çek oranında geçtiğimiz yıldan bu yana yaşanan yükseliş sebebiyle, karekodlu çek uygulamasının piyasada umut verici kabul edildiği görülmektedir. Uygulamanın getireceklerini ise istikbalde hep birlikte gözlemleyeceğiz.